روزه‌ی ماه رمضان، فریضه‌ای فردی است که متٲثّر از کرونا نیست جز کسانی که بدان مبتلا گشته‌اند، فلذا بر مردان و زنان مسلمان واجب است با رغبت تمام، بدان پایبند باشند، مگر کسانی که معذور هستند و شایسته است در سایه‌ی پاندمی کرونا، نماز تراویح تا زمانی که متخصصان امر ، به گشودن مساجد اذن و اجازه دهند به صورت جماعت در خانه‌ها ادا گردد که با تضرّع از خداوند می‌خواهیم که این گشودن مساجد را نزدیک بگرداند.
این مطلب، پاسخی است به هیاهو و جار و جنجال پیرامون تٲثیر کرونا بر روزه‌ی این ماه پر فضیلت.
حکم قطعی در این مورد، همانا، وجوب روزه گرفتن بر تمام مکلّفان است جز کسانی که خداوند در قرآن کریم آنان را مستثنی نموده است، که عبارتند از بیمار، مسافر و ...
پاره‌ای سؤالات در مورد برخی اظهار نظرها پیرامون تحت تٲثیر قرار گرفتن روزه‌ی رمضان (تعلیق آن) به سبب این بیماری همه‌گیر، با قیاس بر تعطیلی جمعه و جماعت و ... به من رسیده است.
پاسخ من به این سؤالات چنین است:
الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على المبعوث رحمة للعالمين وعلى آله الطيّبين وصحبه ومن تبع هداه إلى يوم الدين، وبعدُ...
اجماع امّت اسلامی بر این است که روزه، رکنی مهمّ از ارکان پنجگانه‌ی اسلام است که خداوند آن را با نصوصی قطعی بر همگان فرض نموده است، از جمله: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» (بقره: ۱۸۳)
ای افرادی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما نوشته شده، همان‌گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد؛ تا پرهیزکار شوید.
و یا «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ» (بقره:۱۸٥)
روزه، در چند روز معدودِ ماهِ رمضان است؛ ماهی که قرآن، برای راهنمایی مردم، و نشانه‌های هدایت، و فرق میان حق و باطل، در آن نازل شده است. پس آن کس از شما که در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد!
این آیات کریمه سه گروه را از روزه‌داری، استثناء نموده است:
گروه اول: کسانی‌اند که نه در حال حاضر و نه در آینده، مطلقاً قادر به گرفتن روزه نیستند، این فرموده‌ی خداوند به آنها اشاره دارد:
«وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ» (بقره:۱۸٤)
و بر کسانی که روزه برای آنها طاقت‌فرساست؛ همچون بیماران مزمن، و پیرمردان و پیرزنان، لازم است کفّاره بدهند: مسکینی را اطعام کنند.
مفسران پژوهشگر، این آیه را چنین تفسیر و تبیین نموده‌اند:
۱- منظور کسی است که نیرو و توان خود را از داده است، توجیه این تفسیر این است که واژه‌ی طاقة از جهد – به فتح جیم- به معنای مشقت و سختی است، برخی از این محقّقان بر این نظر هستند که اگر عبارت «يطيقونه» از باب افعال باشد، که همزه‌ی در آن، ازاله(از میان برداشتن) را می‌رساند، در آن صورت، معنای این عبارت چنین است: کسانی که طاقت و نیرویشان، زایل گشته است که حبر امة، «ابن عباس» نیز، این عبارت را همین‌گونه یا شبیه به آن ، تفسیر نموده است، ایشان «يطيقونه» را به «يكلفونه» معنا نموده است یعنی با تکلّف و مشقّت آن را انجام می‌دهند، بخاری در روایتی به شماره ٤٥۰٥ با اسناد خود از عطاء نقل می‌کند که وی از ابن‌عباس شنیده است که وی آیه‌ی ۸٤ سوره‌ی بقره را این‌چنین قرائت می‌کرد: «وعلى الذين يُطَوَّقونه، فلا يطيقونه فدية إطعام مسكين» و کسانی که در روزه گرفتن سختی می‌کشند، فدیه‌ی طعام دادن به بینوایان است.
ابن‌عباس گفته است که این آیه منسوخ نشده و منظور از این افراد مرد کهنسال یا زن کهنسالی است که توان روزه گرفتن را ندارند و باید در عوض هر روز ، مسکینی را طعام دهند.
نسائی با سندی که البانی در کتاب صحیح النسائی آن را صحیح دانسته، از ابن‌عباس روایت می‌کند که وی «يطيقونه» را به «يكلفونه» تفسیر نموده و گفته که این آیه نسخ نگشته است، و رخصت روزه نگرفتن در این آیه تنها برای کسی است که توان روزه نداشته، یا مریضی است که علاج ندارد.
هم‌چنین دار قطنی با سند صحیح به شماره ( ۲/٤۳٤) آورده که ابن‌عباس در تفسیر این بخش از آیه ۱۸٤ بقره «فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً» می‌گوید منظور این است که کسی که رخصت روزه نگرفتن به او داده شد مسکین دیگری را اطعام دهد یعنی به جای یک مسکین، دو مسکین را اطعام کند که این بهتر است. عده‌ای از تابعان ازجمله سعید بن مسیب و سدی هم بر همین رٲی هستند.(النكت والعيون ۱/۲۳۸)
۲- برخی را نیز رٲی بر این است که مراد از «وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ»، مخیّر بودن انسان ما بین روزه‌داری و افطار با پرداخت فدیه است، این گروه توافق دارند بر اینکه این آیه با آیه‌ی «فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ» منسوخ شده است، در پاسخ به این عده باید گفت: قول به نسخ با توجه به روند آیات که فرض بودن روزه را بیان نموده ، بعید به نظر می‌رسد؛ زیرا که خداوند، در شروع آیات مربوط به روزه، می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَيْکُمُ الصِّيَامُ» یعنی روزه بر مؤمنان فرض شده است، سپس در ادامه از دو حالت سخن رفته است، حالت سختی و مشقّت موقّتی که در افراد مریض و مسافر نمایان می‌شود و حالت رنج و سختی دائمی و پایدار که حالتِ افراد کهنسال و مسنّی است که توان روزه‌داری ندارند یا ناخوش‌احوالانی که بر اساس ظنّ غالب، امیدی به بهبودی آنان نمی‌رود.
بنابراین حمل معنای اختیار بر آیه‌ی «وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ» با سیاق این آیه که به‌طور قاطع با لفظ «کُتِبَ» بر فرضیت روزه دلالت دارد، همخوانی و تناسب ندارد.
گروه دوّم: بیماران هستند، فقها در مشخص نمودن این افراد با ادلّه و علامات معتبری، تدقیق نموده و تحقیق وافی نموده‌اند، نووی در مجموع (٦/۲٦۱) در تعریف مرضی که مجوّز روزه نگرفتن است می‌گوید: منظور مرضی است که با روزه گرفتن، سختی آشکار و مشخصی به همراه خود دارد، یعنی سختی و رنجی که تحملش ممکن نباشد، امّا مرض آسان و راحتی که با روزه‌داری سختی و مرارت در پی نداشته، بدون هیچ‌گونه اختلافی نزد ما مجوّزی برای روزه گرفتن به شمار نمی‌آید، ابن‌قدامه(المغنى ٤/٤۰۳) می‌گوید: اهل علم بر اجازه یافتن بر روزه نگرفتن به‌طور کلی برای بیمار، اجماع دارند، سپس در ادامه خاطر نشان می‌سازد که مرضی که مجوّز شکستن روزه است بیماری شدیدی است که با روزه تشدید گردد و ترس به تٲخیر افتادن درمان بیماری در آن وجود داشته باشد و علماء بر قضای این روزه‌ها اجماع دارند: «وَ مَنْ کَانَ مَرِيضاً أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ»
و زنانی هم که در حالت حیض و یا نفاس هستند، شامل این افراد بوده و به اجماع، قضای روزه بر آنان واجب است.
گروه سوّم: مسافر هم که صرف نظر از اختلاف در مقدار سفر و برخی جزئیات دیگر، در جواز نگرفتن روزه محل اجماع است. مراجعه شود به: حاشية ابن عابدين (۱/٥۲۸) وبداية المجتهد (۱/۳٤٦) والمجموع (٦/۲٦۱) والروض المربع (۱/۸۹).
بیماری پاندمی کرونا و روزه:
بنابر آنچه گذشت، ویروس کرونا(کوئید۱۹) با توجّه به اینکه بیماری شدید و بلکه خطرناکی است فلذا فرد مبتلای به آن، جزء آن دسته بیمارانی محسوب می‌شود که از تمام احکام مربوط به مریض در شریعت اسلامی، بهره‌مند و مستفید می‌گردد.
امّا اگر فردی بدان مبتلا نباشد و مرض و عذر دیگری که مجوّز افطار روزه باشد، نداشته باشد، به اجماع، روزه بر او واجب بوده و جزو افراد سالم قلمداد می‌شود.
در این‌جا سؤالی مطرح می‌شود:
سؤال اوّل: آیا روزه، سبب تضعیف سیستم ایمنی بدن گشته و به دنبال آن، موجب شود که، فرد بیشتر، در معرض ابتلا به این بیماری همه‌گیر قرار گیرد؟
جواب: من خود، در نشستی همراه با شورای اروپائی در تاریخ ۲۰۲۰/۳/۲۵ در دیداری که با چهار تن از پزشکان متخصص بزرگ داشتیم از آنها شنیدم که به تٲکید گفتند: مصونیت و ایمنی ایجاد شده‌ی بدن با روزه تضعیف نمی‌شود و حتّی تعدادی دیگر از پزشکاه و اساتید تغذیه همچون دکتر معز الإسلام عزت فارس- استاد رژیمهای غذائی و درمانی، که خلاصه‌ی تحقیقش در هفتم شعبان ۱٤٤۱ ه منتشر گردید - در خلال مطالعات و پژوهش‌های علمی‌شان این مطلب را به اثبات رسانده‌اند.
وی در در این تحقیق می‌گوید: در پژوهش‌های اخیرمان پیرامون اثر روزه‌ی ما رمضان بر «بیان ژن»(۱) بر روی تعدادی از تنظیم ژنها، در فرایندی برای مهار اکسیداسیون(۲) و التهاب در تعدادی نزدیک به شصت فرد بالغ سالم، نتایج این مطالعه نشان از قدرت روزه، بر افزایش «مکانیسم بیان ژنی» در چنین ژنهائی در سطح بالائی، بالغ بر ۹۰/۵درصد داشت، این نتایج از اهمّیت فوق‌العاده‌ای در اثبات توانمندی روزه در پیشگیری از حالت استرس اکسیداتیو(۳) و التهاب و عفونت ناشی از افت سیستم ایمنی بدن و کاهش کارائی آن دارد و در تحقیق دیگری جهت آزمایش پیامد روزه در ماه رمضان بر تقلیل احتمالات عفونت به سبب این میکروب بیماریزا و عامل سلّ ریوی(کرونا)، آشکارا قدرت روزه‌ی ماه رمضان را کاهش احتمال عفونت بوسیله‌ی این باکتری بیماریزا و افزایش مقاومت بدن در برابر آن با افزایش سلول‌های بیگانه‌خوار یا فاگوسیت را نشان داد. پژوهش‌های دیگری نیز هستند که قدرت و توان روز را بر بازسازی سلول‌های آسیب‌دیده به اثبات می‌رسانند.
به‌طور خلاصه، این مطالعات و تحقیقات، بر فراگیری و شمولیت خیر و سلامتی روزه در دنیا بسان خیرش در آخرت که در این آیه بدان اشارت رفته است، تاکید می‌ورزد: «وَأَن تَصُومُوا خَيْرٌ لَّكُمْ» (بقره: ۱۸٤)
به هر حال برای هیچ مسلمانی جایز نیست که در اندیشه‌ی ترک این فریضه و رکن عظیم اسلامی(روزه) مگر با داشتن عذری مشروعی که خداوند، بدان اذن فرموده، باشد.
امّا با وجود این تقریرات و تٲییدات علمی، اگر پزشکانی، در خلال گزارش‌های پزشکیِ مستندی، اعلام نمودند که فلان شخص به هر دلیلی، بر اساس گواهی کارشناسان، بیش از پنجاه درصد در معرض ابتلا به ویروس کرونا قرار دارد، جایز است که با قصد قضای آن پس از برطرف شدن عذرش، روزه نگیرد.
و گروهی از فقهای قدیم این شیوه را در پیش گرفته‌اند و عده‌ای از آنها ازجمله حنفی‌ها بر این نظر هستند که هر گاه ظنّ غالب بر این باشد که فرد سالمی اگر روزه بگیرد، دچار بیماری می‌گردد، می‌تواند با قصد قضاء، روزه نگیرد و تصریح نموده‌اند که این ظنّ غالب یا بر اساس تجارب قبلی و یا بر اساس گواهی اهل علم یعنی پزشکان، بدست می‌آید(حاشية ابن عابدين ۲/۱۱۶) امّا دیگرانی چون مالکی‌ها با این سخن به مخالف برخاسته و گفته‌اند: اگر کسی به واسطه‌ی روزه‌داری از بیماری بترسد، این ترس سبب جواز عدم گرفتن روزه براساس رٲی مشهور نمی‌شود؛ زیرا که شاید، چنین فردی در صورت روزه گرفتن، بیمار نشود. (حاشية الدسوقي ۱/۵۳۵) و(جواهر الإكليل ۱/۱۵۳).
نتیجه‌گیری:
روزه نگرفتن به سبب وجود کرونا فقط برای کسانی جایز است که - خدای ناکرده – به این ویروس مبتلا شده باشند، امّا مجرد ترس و خوف از این مرض، نمی‌تواند مجوّزی بر ترک آن باشد جز هنگامی‌که این ترس با گزارش و گواهی پزشکی چنین تٲیید و تقویت گردد که گفته شود: اگر چنین فردی، روز بگیرد به واقع، بدان ویروس مبتلا می‌شود، در این‌صورت است که جایز است چنین شخصی با نیت قضاء، روزه نگیرد .
* نمازهای جماعت و تراویح:
از آنجا که مساجد جامع، به روی عموم مردم در بسیاری از کشورها بسته شده است بنابراین حکم شرعی نماز تراویح چنین است که این نماز سنّتی بوده که پیامبر ابتدا در مسجد و سپس آن را در خانه‌اش بجا آورده است و این رخصت و ظرفیتی برای ما ایجاد می‌کند که طبق آنچه که در پی می‌آید آن را در خانه‌هایمان اقامه نمائیم.
امام یا مؤذّن، با صدای بلند اذان نماز عشاء را بگوید و خودش به تنهائی مثلاً، بدون حضور دیگران، به منظور نجات جانها و جلو گیری از انتشار این بیماری و طبق دستورالعمل‌های مراجع ذیصلاح بهداشتی، نماز بخواند.
و خانواده‌ای داخل خانه‌اش نماز جماعت و تراویح را با رعایت تعداد مجاز و فراتر نرفتن از دستورالعمل‌های بهداشتی و با فاصله گرفتن از یکدیگر، اقامه نمایند و قاریترین‌شان به قرآن را پیش‌نماز بگردانند و مانعی هم در خواندن از روی مصحف وجود ندارد.
و در پایان از خداوند متضرّعانه و عاجزانه می‌خواهیم که این بیماری همه‌گیر را قبل از رسیدن ماه رمضان برداشته و ما و شما را از آن سالم و محفوظ بگرداند ، آمين يا رب العالمين
الدوحة ١٨شعبان ١٤٤١ / ١١ ابريل ٢٠٢٠م
پی نوشتها (مترجم):
۱- بیان ژن فرایندی است که در آن اطلاعات درون ژن استفاده می‌شود تا یک محصول کاربردی از آن بدست آید. محصول ژنها عمدتاً آمینو اسیدی هستند و از محصولات غیر آمینو اسیدی
هستند و از محصولات غیر آمینو اسیدی می‌توان به rRNA،tRNA،snRNA اشاره کرد.
۲- اکسیداسیون یک واکنش شیمیایی است که می تواند رادیکال های آزاد تولید کند و منجر به واکنش های زنجیره‌ای شود.
۳- اکسیداسیون فرایندی طبیعی و ضروری است که در بدن اتّفاق می‌افتد. امّا استرس اکسیداتیو وقتی اتّفاق می‌افتد که بین فعّالیت رادیکال آزاد و آنتی اکسیدان تعادل وجود نداشته باشد. رادیکال‌های آزادی که به‌درستی کار می‌کنند، می‌توانند با پاتوژن‌ها یا عوامل بیماریزا که منجر به واگیر می‌شوند، مقابله کنند.
وقتی تعداد رادیکال‌های آزاد آن‌قدر زیاد باشد که تعادل‌شان با آنتی‌اکسیدان‌ها به‌هم بخورد، ممکن است شروع به آسیب‌رساندن به بافت چربی، DNA و پروتئین‌ها در بدن کنند. پروتئین، چربی و DNA بخش بزرگی از بدن را تشکیل می‌دهند، بنابراین این آسیب ممکن است در طول زمان منجر به بیماری‌های مختلفی بشود
۴- بیگانه‌خوارها، فاگوسیت‌ها، یا ذره‌خوارها سلول‌هایی هستند که بخشی از دستگاه ایمنی بدن را تشکیل می‌دهند. این سلول‌ها توانایی بیگانه‌خواری دارند؛ یعنی می‌توانند پاتوژن‌ها یا سایر سلول‌ها و مولکول‌های بیگانه، و نیز اجزای سلولی فرسوده را بلعیده و سپس هضم کرده و از بین ببرند. بیگانه‌خوارها در عفونت‌ها و پاسخ التهابی بدن نقش اساسی دارند.
نظرات